Een volledige lockdown in rechte afdwingen?

Het Coronavirus houdt Nederland – en vele andere landen met haar – in de greep. In dat kader zijn er door de overheid verregaande maatregelen getroffen om de uitbraak van het virus zo goed als mogelijk te controleren. De situatie leidt tot onrust en de nodige zorgen, maar ook voor de nodige samenhorigheid. Elk land lijkt er een eigen strategie op na te houden om het Coronavirus het hoofd te kunnen bieden. Onze regering heeft gekozen voor een scenario waarin wordt gestreefd naar maximale controle van het virus met als doel het verloop van de epidemie te vertragen en te voorkomen dat er een ongecontroleerde toename van het aantal zorgbehoevenden ontstaat en het zorgsysteem overbelast raakt. De groepsimmuniteit waar de minister-president over sprak is geen doel op zich, maar zou een bijkomend effect van dit scenario moeten zijn. Zowel internationaal als nationaal is er de nodige kritiek op deze Nederlandse aanpak. Gaan de maatregelen die de overheid treft ver genoeg? Een groep bezorgde burgers vond van niet en heeft namens ‘Stichting de Vijfde Macht’ via een kort geding procedure geprobeerd om een volledige lockdown af te dwingen.

De voorzieningenrechter stelt voorop dat de overheid in crisissituaties als deze een grote mate van (beleids)vrijheid bij het nemen van maatregelen toekomt, zodat er geen plaats is voor een “volle” afweging van de burgerlijke rechter. In dat kader ziet de voorzieningenrechter voor rechterlijk ingrijpen enkel ruimte indien het evident is dat de overheid onjuiste keuzes maakt en de overheid niet in redelijkheid voor het gevoerde beleid heeft kunnen kiezen. Hiervan is volgens de voorzieningenrechter geen sprake, zodat de vorderingen van de stichting worden afgewezen.

Het verdient opmerking te vermelden dat de stichting haar dagvaarding had verstuurd op het moment dat de overheid nog niet al te veel maatregelen had afgekondigd. Ten tijde van de behandeling van het kort geding – en derhalve nadat de dagvaarding was uitgebracht – waren wél aanvullende maatregelen afgekondigd die kenmerken vertonen van een lockdown. In de betreffende aanvullende maatregelen is onder meer opgeroepen om zoveel mogelijk thuis te blijven, zijn alle bijeenkomsten verboden en mogen bepaalde (contact)beroepen niet meer worden uitgeoefend. De eerder getroffen verstrekkende maatregelen werden daarbij gehandhaafd, zoals de sluiting van horecagelegenheden en scholen.

De voorzieningenrechter kende in zijn oordeel bovendien waarde toe aan het feit dat de overheid de strategie van maximaal controleren niet enkel baseert op adviezen van het RIVM, maar ook op die van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), het Europees Centrum voor ziektepreventie en –bestrijding (ECDC) en het zogenoemde Outbreak Management Team (OMT). Op de handelwijze van de overheid kan, naar het oordeel van de voorzieningenrechter, niets worden afgedongen: de overheid mag op de actuele adviezen van deskundigen vertrouwen en zijn beleid daar in zeer belangrijke mate op afstemmen. De overheid heeft bovendien verklaard dat de geraadpleegde deskundigen een volledige lockdown, met als doel totale eliminatie van viruscirculatie, zoals de stichting kennelijk voor ogen heeft, hebben afgeraden. De stichting heeft volgens de voorzieningenrechter niet (voldoende) onderbouwd dat de adviezen van de deskundigen (evident) onjuist zijn.

De voorzitter van de stichting merkt naar aanleiding van de uitspraak in het Algemeen Dagblad op dat de rechtbank is misleid, doordat de overheid ‘belangrijke stukken en cruciale feiten’ zou hebben achtergehouden. Zo zou de stichting hebben gevraagd om correspondentie van de WHO die Nederland op de vingers had getikt, nadat minister-president Rutte onder meer had gesproken over groepsimmuniteit. Of de voorzieningenrechter met de betreffende informatie waar de voorzitter op doelt tot een ander oordeel zou zijn gekomen blijft gissen. Uit deze uitspraak blijkt overduidelijk dat aan de overheid een grote mate van vrijheid toekomt om haar beleid te bepalen. Voorts kan hieruit worden afgeleid dat de macht van de overheid niet onbeperkt is. Als uitvoerende macht wordt de regering immers gecontroleerd door de Staten-Generaal en de rechtsprekende macht. Hoewel de voorzieningenrechter een zeer streng toetsingskader hanteert, wordt er wél de mogelijkheid gecreëerd om het gevoerde beleid te laten toetsen.

Bron 1
Bron 2